Ολυμπιακη Φλογα: Ογδοντα χρονια ιστοριας

Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι ένα σύμβολο που οι πρόγονοι μας μας άφησαν ως παρακαταθήκη. Μάθετε την ιστορία της Ολυμπιακής Φλόγας από τον Κωνσταντίνο Μανδρέκα.

Η Ολυμπιακή Φλόγα είναι ένα από τα σύμβολα του Ολυμπιακού Κινήματος με οικουμενική απήχηση και σημασία και φυσικά, σύμβολο των ολυμπιακών αγώνων. Κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων καίει μέρα και νύκτα σε ειδικό βωμό μέσα στο Ολυμπιακό Στάδιο της πόλης που τους φιλοξενεί. Θεωρείται σύμβολο  του ανθρώπου και της εφευρετικότητας. Συμβολίζει επίσης «το φώς του πνεύματος, τη γνώση και τη ζωή». Η καταγωγή της βρίσκεται στην αρχαία Ελλάδα. Μια ιερή φλόγα αναβόταν από τις ακτίνες του ηλίου στην Ολυμπία και κρατούνταν αναμμένη καθόλη την διάρκεια των Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων.

 Η παρουσία της σε περίοπτη θέση θυμίζει σε όλους τον αρχαίο ελληνικό μύθο του Προμηθέα και της κλοπής της φωτιάς από τον Δία, με την οποία οι άνθρωποι, λαμβάνοντάς την ως δώρο και ύψιστη ευεργεσία, μπόρεσαν να ελέγξουν την Φύση και να δημιουργήσουν Πολιτισμό.Ωστόσο στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε ακριβώς αυτή η τελετή της Αφής, ούτε η διαδικασία με τους λαμπαδηδρόμους, όπως την ξέρουμε σήμερα. Απλώς, κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων, υπήρχε στο Πρυτανείο της Αρχαίας Ολυμπίας πάντα αναμμένος ένας βωμός αφιερωμένος στην Εστία με την Ιερή Φλόγα που είχε αναφθεί από τις ακτίνες του ήλιου με τη βοήθεια ενός κοίλου κατόπτρου. Έτσι, αποτέλεσε τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα  στους σύγχρονους και τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αυτό το πίστευε και ο γνωστός Βαρόνος Πιέρ ντε Κουμπερντέν όπου έγινε ο αναβιωτής  των Ολυμπιακών αγώνων.

Δεν υπήρχε Ολυμπιακή Φλόγα στην πρώτη διοργάνωση του 1896 στην Αθήνα, ούτε στις επόμενες. Πρωτοεισήχθη το 1928 στο Άμστερνταμ, ενώ η τελετή Αφής και η λαμπαδηδρομία εισήχθησαν κατά τους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936. Από τότε η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας και η Ολυμπιακή Λαμπαδηδρομία, όπως τις γνωρίζουμε σήμερα, έγιναν θεσμός. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι δεν υπήρχαν λαμπαδηδρομίες στους Αρχαίους Αγώνες, ωστόσο διεξάγονταν στην Αθήνα και άλλες πόλεις προς τιμήν διάφορων Θεών, περιλαμβανομένου και του Προμηθέα.

Η ιδέα της Αφής της Φλόγας στην Αρχαία Ολυμπία, καθώς και η Λαμπαδηδρομία που ακολουθεί για τη μεταφορά της στον τόπο τέλεσης των αγώνων, ήταν του Γερμανού αθλητικού παράγοντα Καρλ Ντιμ (1882-1962), που υπηρέτησε το ναζιστικό καθεστώς. 

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η ιδέα ενθουσίασε τον Αδόλφο Χίτλερ και τον Υπουργό Προπαγάνδας του ναζιστικού καθεστώτος Γιόζεφ Γκέμπελς, ως προπαγανδιστικός μηχανισμός για τους επικείμενους αγώνες, αλλά κι επειδή οι πυρσοί και οι λαμπαδηδρομίες ήταν ανέκαθεν σύμβολα του ναζισμού ενώ οι θεωρίες περί «Αρίας Φυλής» εκπορεύονταν από τα επιτεύγματα της Αρχαίας Ελλάδας.

Στην πρώτη λαμπαδηδρομία, κάθε ένας από τους 3.422 λαμπαδηδρόμους διήνυσε ένα χιλιόμετρο ακολουθώντας τη διαδρομή από το χώρο των αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων στην Ολυμπία μέχρι το Βερολίνο. Παρά την ναζιστική προέλευση της ιδέας, η Αφή της Φλόγας και η Ολυμπιακή Λαμπαδηδρομία διατηρήθηκαν και μετά την ήττα των Ναζί, αρχής γενομένης από τους επόμενους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου το 1948. Σήμερα αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα κάθε διοργάνωσης Ολυμπιακών Αγώνων.

Η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας γίνεται πριν από κάθε Ολυμπιάδα στο χώρο της αρχαίας Ολυμπίας και αναγγέλλει την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων.Το λιτό και συμβολικό τελετουργικό πραγματοποιείται στο βωμό που υπάρχει στο χώρο του ναού της Ήρας (Ηραίον). Η Πρωθιέρεια, με επίκληση στο θεό Απόλλωνα ανάβει τη δάδα με τη βοήθεια κοίλου κατόπτρου. Εκεί η πρωθιέρεια ζητά τη βοήθεια του θεού του ήλιου Απόλλωνα ώστε να ανάψει η δάδα απαγγέλοντας την ακόλουθη επίκληση:

ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟΝ ΑΠΟΛΛΩΝΑ

Ιερά σιωπή!

Να ηχήσει όλος ο αιθέρας, η γη, η θάλασσα και οι πνοές των ανέμων.

Όρη και Τέμπη σιγήστε.

Ήχοι και φωνές πουλιών παύσατε.

Γιατί μέλλει να μας συντροφεύσει ο Φοίβος, ο Φωσφόρος Βασιλεύς.

Απόλλωνα, θεέ του ήλιου και της ιδέας του φωτός,

στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα

για τη φιλοξενη πόλη της ...(όνομα της διοργανώτριας πόλης).

Και συ, ω Δία, χάρισε ειρήνη σ' όλους τους λαούς της Γης

και στεφάνωσε τους νικητές του Ιερού Αγώνα.

Έπειτα, η Πρωθιέρεια κατευθύνεται προς το Στάδιο, μεταφέροντας τη Φλόγα σε πήλινο αγγείο και με τη συνοδεία των ιερειών. Η πομπή κάνει μία στάση στην Ιερή Ελιά από την οποία ο «αμφιθαλής παις», δηλαδή ένας νέος που έχει εν ζωή και τους δύο γονείς του, κόβει ένα κλαδί, σύμβολο ειρήνης και έπαθλο νίκης που δίνονταν κατά τους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες στους νικητές.

Στο Στάδιο, η Πρωθιέρεια ανάβει τη δάδα του πρώτου δρομέα και η λαμπαδηδρομία ξεκινά το ταξίδι της. Ακολουθεί μια διαδρομή σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας πριν παραδοθεί στους εκπροσώπους της διοργανώτριας χώρας, ώστε να φτάσει στον τελικό της προορισμό, στο στάδιο της διοργανώτριας πόλης την ημέρα της τελετής έναρξης των Αγώνων. Κατά τη διάρκεια του τελετουργικού, η Πρωθιέρεια και οι ιέρειες είναι ντυμένες κατά τον αρχαϊκό τρόπο, ενώ ακολουθούν συγκεκριμένη κινησιολογία και χορογραφία.

Ιδιαίτερα τιμητική είναι η επιλογή του πρώτου και του τελευταίου λαμπαδηδρόμου. Από το 1936 μέχρι το 1956 οι πρώτοι λαμπαδηδρόμοι δεν ήταν αθλητές. Στη συνέχεια καθιερώθηκε να είναι αθλητής εκτός από το 1972 και το 1980. Το 1984 δεν έγινε λαμπαδηδρομία επί ελληνικού εδάφους, ως διαμαρτυρία για την εμπορευματοποίησή από τους διοργανωτές της Ολυμπιάδας του Λος Άντζελες. Ως το 2004 οι πρώτοι λαμπαδηδρόμοι ήταν αθλητές στίβου. Μόλις το 2008 επιλέχτηκε από άλλο άθλημα (τάε κβο ντο). Ως τώρα δεν υπήρξε γυναίκα πρώτη λαμπαδηδρόμος.

Η επιλογή των Ιερειών και της Πρωθιέρειας είναι αρμοδιότητα της ΕΟΕ και συγκεκριμένα της Επιτροπής Λαμπαδηδρομίας. Οι Πρωθιέρειες επιλέγονται με την ολοκλήρωση της Αφής της Φλόγας για τους Χειμερινούς Ολυμπιακούς. Κάθε φορά η διαδρομή της Ολυμπιακής Φλόγας απαρτίζεται από δύο σκέλη: το ελληνικό και το διεθνές. Το ελληνικό δεν είναι κάθε φορά το ίδιο. Ανάλογα με τον χρόνο που υπάρχει, η Ολυμπιακή Λαμπαδηδρομία περνά από μεγάλες πόλεις της Ελλάδας μέχρι και την παράδοσή της στην οργανωτική επιτροπή της πόλης που φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σε σχέση με το διεθνές κομμάτι, η Οργανωτική Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων του Ρίο έχει ανακοινώσει ότι θα περάσει από 500 πόλεις της Βραζιλίας, σε 300 από τις οποίες θα κάνει και στάση ή θα διανυκτερεύσει, περιλαμβανομένων των 26 πολιτειακών πρωτευουσών.

Η κατασκευή και ο σχεδιασμός της δάδας που μεταφέρει την Ολυμπιακή Φλόγα στην πόλη διεξαγωγής των Αγώνων αποτελεί αρμοδιότητα της εκάστοτε Οργανωτικής Επιτροπής. Η πρώτη δάδα κατασκευάστηκε το 1936 από την «Krupp», μια γερμανική εταιρεία γνωστή κυρίως για την παραγωγή χάλυβα και όπλων, προμηθεύτρια της Γερμανίας τόσο στον Α’ όσο και στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο Αίθριο του Καλλιμάρμαρου υπάρχει το Μουσείο Δαδών, όπου λειτουργεί μόνιμη έκθεση των δαδών που μετέφεραν την Ολυμπιακή Φλόγα στον τόπο διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων, Θερινών και Χειμερινών, από το 1936 μέχρι σήμερα.

Το υψηλότερο σημείο από το οποίο έχει περάσει η Ολυμπιακή Φλόγα είναι η κορυφή του όρους Έβερεστ των Ιμαλαΐων, όπου βρέθηκε κατά την διάρκεια της λαμπαδηδρομίας του 2008 για τους Αγώνες του Πεκίνου. Στην τελευταία λαμπαδηδρομία, αυτήν για τους Χειμερινούς Αγώνες του 2014 στο Σότσι, η Φλόγα πέρασε και από τον Βόρειο Πόλο. Επίσης τότε «βούτηξε» στη βαθύτερη λίμνη του κόσμου, τη Βαϊκάλη, στη νότια Σιβηρία. Αυτή όμως δεν ήταν η πρώτη φορά που η φλόγα βρισκόταν μέσα στο νερό. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί και το 2000, κατά την περιοδεία της στην Αυστραλία.

Η Φλόγα έχει μεταφερθεί με πλοία και φρεγάτες. Στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 2006 στο Τορίνο μεταφέρθηκε από γονδολιέρηδες στην Βενετία, ενώ στην επόμενη διοργάνωση του Βανκούβερ το 2010 από αθλητές του σερφ. Το πρώτο ταξίδι της φλόγας με αεροπλάνο έγινε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Όσλο το 1962. Τα θαύματα της τεχνολογίας αξιοποίησαν οι Καναδοί για τη μετάδοση της φλόγας μέσω δορυφόρου από την Αθήνα στην Οτάβα (για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Μόντρεαλ το 1976). 

Έχει ταξιδέψει δύο φορές επάνω σε άλογα, το 1956 και το 1996, ενώ μία φορά χρησιμοποιήθηκαν για αυτόν τον σκοπό καμήλες ώστε να διασχίσει την έρημο της Αυστραλίας το 2000. Επίσης έχει μεταφερθεί το 1996 επάνω σε ινδιάνικο κανό, σε ποταμόπλοιο του Μισισιπί αλλά και σε βαγόνι του Union Pacific, του πρώτου διηπειρωτικού σιδηρόδρομου.

Τέλος, τρεις φορές έχει βρεθεί στο διάστημα. Για την ακρίβεια, στην πορεία για τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Ατλάντα το 1996, του Σίδνεϊ το 2000 και τους Χειμερινούς του Σότσι το 2014, αστροναύτες και κοσμοναύτες έκαναν περίπατο στο Διάστημα με τις αντίστοιχες ολυμπιακές δάδες (αλλά όχι και τη Φλόγα).

Παραδίδεται στην Οργανωτική Επιτροπή της πόλης που φιλοξενεί τους Ολυμπιακούς Αγώνες, μετά την ολοκλήρωση της επί ελληνικού εδάφους λαμπαδηδρομίας που ακολουθεί την Αφή. Η τελετή Παράδοσης γίνεται πάντα στο Καλλιμάρμαρο Παναθηναϊκό Στάδιο της Αθήνας, όπου το 1896 φιλοξενήθηκαν οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Φέτος, η τελετή Παράδοσης της Ολυμπιακής Φλόγας στην Ολυμπιακή Επιτροπή του Ρίο ντε Τζανέιρο έχει προγραμματιστεί για το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης 27 Απριλίου.

Η φλόγα κανονικά σβήνει κατά την διάρκεια της τελετής Λήξης των Ολυμπιακών Αγώνων. Με το σβήσιμό της σηματοδοτείται το τέλος της διοργάνωσης και η έναρξη προετοιμασίας για την επόμενη, τέσσερα χρόνια μετά.Το 1976 συνέβη ένα απρόοπτο στο Ολυμπιακό Στάδιο του Μόντρεαλ. Εξαιτίας νεροποντής η Ολυμπιακή Φλόγα στον βωμό έσβησε και ένας εργάτης, με φόβο ότι μπορεί να χάσει τη δουλειά του, πήγε και τον άναψε με τον… αναπτήρα του! Από τύψεις ομολόγησε την ενέργεια του και έτσι ο βωμός άναψε και πάλι από την εφεδρική λυχνία.

Ακόμα πιο σύνηθες είναι το φαινόμενο να σβήνει η Φλόγα κατά την διάρκεια του ταξιδιού της, καθώς πάντα υπάρχει ο κίνδυνος να είναι ελαττωματική μια δάδα. Αυτό έχει συμβεί πολλές φορές και για τον λόγο αυτόν πάντα μεταφέρεται σε όλο το ταξίδι και εφεδρική. Έτσι, ακόμα και αν τελικά καταφέρει κάποιος σκόπιμα ή από λάθος να την σβήσει, πάντα υπάρχει λύση.

Η Φλόγα που άναψε στις 21 Απριλίου στην Αρχαία Ολυμπία, θα σβήσει στις 21 Αυγούστου, ακριβώς τέσσερις μήνες μετά, και αφού θα φωτίζει από τις 5 Αυγούστου και καθόλη την διάρκεια διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων το θρυλικό Στάδιο Μαρακανά του Ρίο ντε Τζανέιρο.

Αρθρογράφος: Unknown